Jak powyżej wskazałem, zachowku domagać się mogą: zstępni spadkodawcy, małżonek spadkodawcy i rodzice spadkodawcy. Standardowo, każdemu z wyżej wymienionych należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego jaki przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. W sytuacji, gdy uprawniony do zachowku jest trwale Jeżeli osoba bliska nie dostała określonej sumy pieniędzy w inny sposób na przykład w postaci darowizny albo powołania do sądu to może skierować sprawę do sądu cywilnego i domagać się zachowku. Kiedy należy się zachowek? Możesz ubiegać się o niego w sytuacji, gdy jesteś dla spadkobiercy dzieckiem, wnukiem, prawnukiem Od 22 maja 2023 roku osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może wystąpić do sądu z wnioskiem o rozłożenie zapłaty na raty, odroczenie terminu płatności lub obniżenie wysokości Jak wskazałem, wartość darowanej Panu i żonie nieruchomości – z uwagi na przepis art. 995 K.c. – będzie obliczona według cen z dnia ustalenia zachowku. Podstawą wyceny nieruchomości będzie jej stan z chwili dokonania darowizny. Wartość ta wstępnie ustalana będzie bez uwzględnienia obciążenia w postaci służebności. Można to określić, znając dwie podstawowe informacje, w tym wysokość nabytego spadku oraz grupę podatkową spadkobiercy: od 10278 zł do 20556 zł podatek wynosi 308,30 zł + równowartość 5% nadwyżki od wartości ponad 10278 zł; powyżej 20556 zł podatek wynosi 822,20 zł + równowartość 7% nadwyżki od 20555 zł. Ustalenie wysokości zachowku składa się więc z trzech operacji: 1) z ustalenia udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku; 3) z pomnożenia sumy pieniężnej, wyrażającej wartość substratu zachowku przez ułamek, odpowiadający udziałowi, stanowiącemu podstawę do obliczenia zachowku. Czysta wartość spadku Zstępni rodzeństwa to oczywiście bratankowie i siostrzenice. W zależności od tego do której grupy należymy, nasz podatek od darowizny będzie wahał się od 3 do 20 proc. Reguluje to ustawa Jeśli potrzebują Państwo wsparcia z zakresu prawa spadkowego, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią: telefon: 12 307 14 04. email: matyasik@kancelaria-bonaartis.pl. Roszczenie o zachowek obejmuje także uczynione na rzecz osób trzecich darowizny. Darowizna a zachowek - porady prawne. Kancelaria Bona Artis. Odsetki od zachowku od dnia wezwania do zapłaty Inni juryści wskazują, moim zdaniem słusznie, iż roszczenie o zachowek powinno być postrzegane w kategoriach roszczenia bezterminowego. Termin płatności zaś ustala się w oparciu o regułę z art. 455 k.c., tj. po wezwaniu spadkobiercy do zapłaty świadczenia przez uprawnionego do zachowku. Po wydziedziczonym pozostało jedno dziecko, w dacie śmierci zmarłego, małoletnie. Gdyby nie było testamentu na rzecz małżonka, wnuk zmarłego dziedziczyłby z małżonkiem po połowie. Natomiast przysługujący mu zachowek to 2/3 tej połowy. Masa spadkowa po zmarłym wynosi 16.000zł. Połowa to 8.000zł, zaś 2/3 to w zaokrągleniu 5. KkODgJx. Wartość zachowku oblicza się w trzech etapach. Etap pierwszy to ustalenie ułamka zachowkowego. Jest to iloczyn dwóch ułamków. Jednym z nich jest udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, drugim - 1/2 lub 2/3. udział spadkowy 1/2 ułamek stanowiący podstawę x lub = do obliczenia zachowku 2/3 zachowkowy Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku wcale nie musi być tożsamy z udziałem spadkowym, który przypadłby uprawnionemu do zachowku w przypadku dziedziczenia z ustawy. Zgodnie z art. 992 kodeksu cywilnego przy obliczaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia (zob. art. 1048 i nast. co obejmuje także ich zstępnych, chyba że umówiono się inaczej (zob. art. 1049 albo zostali wydziedziczeni (art. 1008 i nast. Natomiast uwzględnia się spadkobierców niegodnych (zob. art. 928 i nast. oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili (zob. art. 1012 i nast. Obliczając wspomniany udział spadkowy uwzględnia się więc tych spadkobierców, którzy zostali wyłączeni od dziedziczenia wskutek zdarzeń następujących już po śmierci spadkodawcy. Analogicznie należałoby chyba traktować małżonka spadkodawcy wyłączonego od dziedziczenia w trybie art. 940 Spadkobiercy ci występują więc w roli "psa ogrodnika", gdyż sami nie dziedziczą i prawa do zachowku nie mają, natomiast obniżają zachowek uprawnionym do zachowku. Przykład 1 Autopromocja Specjalna oferta letnia Pełen dostęp do treści "Rzeczpospolitej" za 5,90 zł/miesiąc KUP TERAZ Spadkodawca X pozostawił żonę - Z oraz pięcioro bezdzietnych dzieci: A, B, C, D i E. Przed śmiercią większość składników swojego majątku X darował konkubinie K. O tym, że A i B nie będą mieli prawa do zachowku po X było wiadomo już przed otwarciem spadku, gdyż A został przez X skutecznie wydziedziczony w testamencie, zaś B - zrzekł się dziedziczenia. Z, C i D zostali wyłączeni od dziedziczenia już po śmierci X: C odrzucił spadek z ustawy, D został uznany za niegodnego zaś Z została wyłączona od dziedziczenia na podstawie art. 940 W tej sytuacji cały spadek po X dziedziczy z ustawy E. On też jest jedyną osobą uprawnioną do zachowku po X, z tym, że ułamek stanowiący podstawę obliczenia jego zachowku nie wynosi 1 (czyli nie jest równy jego udziałowi spadkowemu z ustawy), lecz 1/3, gdyż zgodnie z art. 992 przy obliczeniu jego zachowku uwzględniamy także A i B. I tylko E będzie miał - być może - roszczenie do K o uzupełnienie swojego zachowku. Zgodnie z art. 991 § 1 ułamek zachowkowy stanowi połowę udziału spadkowego, o którym mowa wyżej. Gdyby jednak uprawniony do zachowku był w chwili otwarcia spadku (bo wtedy powstaje roszczenie o zachowek) trwale niezdolny do pracy lub był małoletni, to ułamek zachowkowy jest wyższy i stanowi nie połowę, ale 2/3 udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku. Co ciekawe, ustawodawca przewidział zwiększenie ułamka zachowkowego jedynie tym małoletnim uprawnionym do zachowku, którzy są zstępnymi spadkodawcy. Jeżeli więc obliczamy prawo do zachowku małoletniej matce dziecka, która nie uzyskała wcześniej pełnoletności przez zawarcie małżeństwa (w związku z art. 10 § oraz art. 10 § 1 zd. 2 kodeksu rodzinno opiekuńczego), to udział spadkowy będący podstawą obliczenia jej zachowku mnożymy przez 1/2 a nie przez 2/3. Inna wykładnia wobec wyraźnego brzmienia ustawy byłaby nieuprawniona. Etap drugi to obliczenie substratu zachowku. I tak jak udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku nie musi być równy udziałowi spadkowemu, który przypadłby uprawnionemu w razie dziedziczenia z ustawy, tak substrat zachowku nie musi być równy czystej wartości spadku. czysta wartość spadku + doliczalne darowizny i zapisy windykacyjne = substrat zachowku Czysta wartość spadku obejmuje wszystkie aktywa, które wchodzą w skład spadku (zob. art. 922 § 1 i 2 pomniejszone o "zwykłe" długi spadkowe, tj. długi wymienione w art. 922 § 1 i 3 z wyłączeniem długów z tytułu zachowków i zapisów zwykłych (art. 993 aktywa spadku - "zwykłe" długi spadkowe = czysta wartość spadku Aby obliczyć substrat zachowku do tak rozumianej czystej wartości spadku należy - zgodnie z art. 993 - doliczyć darowizny oraz zapisy windykacyjne. Chodzi o to, aby spadkodawca w drodze czynności inter vivos (darowizna) lub mortis causa (zapis windykacyjny) nie pozbawił uprawnionego zachowku lub nie ograniczył mu tego prawa. Tak więc z punktu widzenia wartości zachowku nie ma znaczenia, że spadkodawca rozda swój majątek za życia w formie darowizn lub przekaże go określonym osobom, ale nie w drodze dziedziczenia lecz zapisu windykacyjnego. Wartość praw majątkowych wyzbytych w ten sposób uwzględnia się bowiem przy obliczaniu zachowku. Generalnie doliczeniu do substratu zachowku podlegają wszystkie darowizny, które spadkodawca uczynił na rzecz jakiejkolwiek osoby, z wyłączeniami określonymi w art. 994 Wyłączenia te można podzielić na trzy grupy. A. Wyłączenie powszechne (art. 994 par 1 Bez względu na to, komu obliczamy substrat zachowku, nie doliczamy następujących darowizn spadkodawcy: - drobnych, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. prezenty z okazji imienin czy urodzin), - "starych" na rzecz osób "obcych". Przez "starą darowiznę", należy rozumieć darowizny dokonane wcześniej niż 10 lat licząc wstecz od otwarcia spadku. Przez osobę "obcą" należy rozumieć osobę, która nie jest spadkobiercą ani nie jest uprawnioną do zachowku. B. Wyłączenia dotyczące zstępnych spadkodawcy (art. 994 § 2 Gdy obliczamy substrat zachowku zstępnemu spadkodawcy pomijamy darowizny dokonane przed jego poczęciem. Ponieważ chwila poczęcia jest trudna do ustalenia, dlatego ustawodawca posługuje się tzw. ustawowym okres koncepcyjnym, wedle którego ciąża maksymalnie może trwać 10 miesięcy czyli 300 dni (por. art. 62 § 1 i 2 oraz 85 § 1 Bez względu więc na to, czy dziecko było wcześniakiem, urodziło się o czasie, czy też ciąża była przenoszona, darowizny spadkodawcy dokonane 300 dni przed jego urodzeniem nie podlegają doliczeniu przy obliczaniu należnego mu zachowku. W komentarzu do kodeksu cywilnego (Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2001) zaprezentowano pogląd, wedle którego wszystkich zstępnych spadkodawcy traktować należy jednolicie i obliczając zachowek każdemu z nich należy pomijać jedynie te darowizny, które spadkodawca uczynił, wcześniej niż 300 dni przed urodzeniem się pierwszego zstępnego. Literalna wykładnia art. 994 § 2 pozwala na taką interpretację (przepis sformułowany jest niejasno, posługując się raz liczbą pojedynczą - "zstępnego" a raz mnogą "zstępnych"). Z punktu widzenia wykładni funkcjonalnej sprawa jest dyskusyjna. Przykład 2 X miał dwoje dzieci: A i B. A urodziło się w 1970 roku, B - w roku 1980. A i B oraz Z - ich matka, żona X) mają prawo do zachowku po X, który zmarł w roku 2010. Czy obliczając należny im zachowek doliczamy do substratu zachowku dokonaną w roku 1975 darowiznę X na rzecz Z, która na podstawie testamentu X jest jego jedynym spadkobiercą? Doliczenie tej darowizny do substratu zachowku przy obliczaniu zachowku na rzecz A jest oczywiste. Gdy idzie o B, wszystko zależy od wykładni art. 994 § 2 Jeżeli uznamy, że w przepisie tym chodzi o darowizny dokonane nie wcześniej niż 300 dni przed urodzeniem nie jakiegokolwiek zstępnego, ale tego, którego zachowek obliczamy, to wymienioną wyżej darowiznę przy obliczaniu zachowku na rzecz B należy pominąć. Jednak zasada równego traktowania wszystkich zstępnych przemawia za doliczeniem tej darowizny do substratu zachowku także przy obliczaniu zachowku na rzecz B. Przyjmując taką wykładnię natrafiamy na kolejną wątpliwość - jeżeli A zmarł przed śmiercią X i nie zostawił zstępnych, czy także i w tym wypadku obliczając zachowek należny B doliczamy do substratu zachowku darowiznę X na rzecz A dokonana 5 lat przed urodzeniem się B? C. Wyłączenia dotyczące małżonka spadkodawcy (art. 994 § 3 Obliczając substrat zachowku małżonkowi spadkodawcy pomijamy darowizny dokonane przed zawarciem z nim małżeństwa (w tym wypadku - inaczej niż w przypadku dzieci spadkodawcy - nie ma wątpliwości, że - jeżeli było kilka małżeństw - nie chodzi o zawarcie pierwszego małżeństwa, ale małżeństwa z uprawnionym do zachowku). Jeżeli małżonkowie żyli w separacji sądowej (zob. art. 61 1 i nast. która następnie została zniesiona (zob. art. 61 6 to nie ma przepisów przewidujących pominięcie - przy obliczaniu substratu zachowku - darowizn dokonanych przez małżonka będącego spadkodawcą przed zniesieniem separacji. O ile wydaje się oczywiste, że - przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi spadkodawcy - darowizny dokonane przez spadkodawcę po zawarciu małżeństwa a przed orzeczeniem separacji uwzględnia się przy obliczaniu substratu zachowku drugiemu małżonkowi (jeżeli separacja została następnie zniesiona), o tyle nieoczywistym wydaje się doliczenia darowizn, dokonanych przez spadkodawcę w okresie po uprawomocnieniu się orzeczenia orzekającego separację a przed zniesieniem tej separacji. Sąd Najwyższy postanowieniem z 30 marca 2011 roku (III CZP 136/10) wyjaśnił, że "ustawodawca, poza wskazanymi wyjątkami, nie zdecydował się na uzależnienie doliczania wartości świadczeń na podstawie umów darowizn do substratu zachowku od ich przedmiotu. Bez względu więc na to, czy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, czy ruchomość, gospodarstwo rolne, czy przedsiębiorstwo, wartość darowizny podlega zaliczeniu na substrat zachowku. Ponadto, ustawodawca nie uzależnił także kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku od celu, w jakim darowizna została dokonana. Nie ma więc znaczenia, czy darczyńca chciał w ten sposób uregulować sprawy majątkowe, czy uzyskać uprawnienia do renty bądź emerytury. Istotne jest, że zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w kształcie przewidzianym w kodeksie cywilnym". Osobną kwestią jest, czy przy obliczaniu substratu zachowku uwzględnieniu podlegają nieodpłatne przysporzenia, oparte na innych podstawach niż darowizna. Zgodnie bowiem z art. 889 pkt 1 nie stanowią darowizny bezpłatne przysporzenia, gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu (przez co należy rozumieć także pozakodeksowe przepisy). Przykładowo należałoby tu wymienić przekazanie nieruchomości (art. 902 1 i 902 2 czy też umowę z następcą, uregulowana w art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: z 2008 r. Nr 50, poz. 291) . Gdy idzie o tę ostatnią kwestię, to Sąd Najwyższy uchwałą z 19 lutego 1991 roku (III CZP 4/91 OSN 1991/8-9/103) zajął stanowisko, że "wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy (..) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku". W uzasadnieniu wyjaśniono, że "niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy, zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny". W uzasadnieniu orzeczenia nie zajmowano się problemem ew. analogicznego stosowania przepisów o doliczaniu darowizn do nieodpłatnych umów nie będących darowiznami. Kierunek wykładni zaprezentowany w obu tych orzeczeniach zdaje się być następujący - co do zasady przy obliczaniu substratu zachowku doliczamy każdą darowiznę, za wyjątkiem wyliczonych w ustawie, bez względu na jej przedmiot i cel oraz pomijamy każde nieodpłatne przysporzenie nie będące darowizną. Ustawodawca rozstrzygnął w art. 995 która chwila jest miarodajna dla oceny wartości przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego. Jest to chwila ustalania zachowku. Oczywiście stan przedmiotu należy brać pod uwagę wg chwili jego nabycia przez obdarowanego czy też przez zapisobiorcę. W przypadku darowizny miarodajny jest więc stan z chwili jej dokonania, w przypadku zapisu windykacyjnego - stan z chwili otwarcia spadku. Przykład 3 Spadkodawca X podarował w 1995 roku swojemu synowi Z nowego forda escorta. X zmarł w 2010. Prawo do zachowku po nim mają Z oraz żona X - Y (małżeństwo zawarte w 1975). Obliczając zachowek należny Z i Y doliczamy do czystej wartości spadku po X darowiznę na rzecz Z. Wprawdzie jest to "stara" darowizna (dokonana 15 lat przed śmiercią), ale nie na rzecz osoby "obcej (Z nie jest "obca", bo ma prawo do zachowku po X), przy czym darowizna ta została dokonana za życia Z i po zawarciu małżeństwa X z Y. Obliczając wartość tej darowizny bierzemy pod uwagę wartość nowego forda escorta (bo w 1995 Z otrzymał nowe auto), ale bierzemy pod uwagę ceny z chwili ustalania zachowku (a więc np. ceny z roku 2011). Ponieważ obecnie nie produkuje się już fordów escortów, więc nie można ustalić aktualnej ceny nowego samochodu tej marki i typu, więc - zgodnie z ogólnymi zasadami, dotyczącymi np. ustalania wysokości odszkodowania - należy uwzględnić ceny nowego samochodu innej marki, porównywalnej klasy. Brak jest przepisu, który rozstrzygałby, chwilę miarodajną dla ustalenia czystej wartości spadku. Sprawę tę wyjaśnił jednak Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 26 marca 1985 roku (III CZP 75/84, OSN 1985/10/147) - dla ustalenia wartości aktywów i pasywów spadku miarodajna jest także chwila ustalania zachowku, analogicznie jak w przypadkach uregulowanych wyraźnie w art. 995 W ten sposób, chociaż prawo do zachowku powstaje w chwili otwarcia spadku, to jego wartość automatycznie waloryzuje się do poziom cen z chwili ustalania jego wysokości. Sytuacja jest więc analogiczna, jak w przypadku ustalanie wysokości odszkodowania (por. art. 363 § 2 z tym, że w tym ostatnim przypadku ustawa dopuszcza przyjęcie za podstawę cen z innej chwili, niż chwila orzekania, gdy szczególne okoliczności tego wymagają. W przypadku obliczania substratu zachowku brak jest podstaw do takiego postępowania. Sprawa ta może być problematyczna, gdyby w chwili ustalania zachowku poziom cen przedmiotu należącego do spadku, przedmiotu darowizny lub przedmiotu zapisu windykacyjnego w sposób rażący odbiegałby od wartości w chwili nabycia tego przedmiotu przez beneficjenta (zwłaszcza, gdyby różnica ta działała na niekorzyść uprawnionego do zachowku). Może tak się zdarzyć np. w przypadku nieruchomości lub papierów wartościowych. Trzeci etap obliczania zachowku polega na pomnożeniu wyników uzyskanych w wyniku wcześniejszych obliczeń. Ich iloczyn stanowi wartość zachowku ułamek zachowkowy x substrat zachowku = wartość zachowku Autor jest radcą prawnym w Krakowie Artykuł został opublikowany w ramach projektu „Pisz u nas, zbieraj punkty” W poniższym artykule postaram się nieco przybliżyć Ci, drogi czytelniku, problematykę obliczania zachowku. Gwoli przypomnienia: roszczenie o zachowek stanowi roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej. Aby ustalić jej wysokość, musisz podjąć pięć prostych kroków: Krok 2. Wylicz udział spadkowy, który by Ci przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Ustalenie udziału spadkowego stanowi podstawę do obliczenia zachowku. Przy obliczaniu zachowku nie należy wykluczać spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Podobnie dzieje się w przypadku zstępnych osób, które zostały wydziedziczone przez spadkodawcę i zstępnych tych, którzy zrzekli się dziedziczenia tylko co do samego siebie – im również przysługuje prawo do zachowku. Krok 3. Określ wysokość należnego zachowku. Co do zasady należy się on w wysokości ½ udziału spadkowego osoby uprawnionej do zachowku. Jednak jeżeli uprawnionym jest osoba stale niezdolna do pracy albo zstępnym uprawnionym jest małoletni – należna wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. Przykład: A(spadkodawca) wskazał w testamencie jednego spadkobiercę – D. D jest synem A. A miał także żonę (B) i małoletnie dziecko (C), których nie uwzględnił w testamencie. Roszczenie o zachowek B i C będą kierować do D. Udział spadkowy zgodnie z art. 931 par. 1. KC wynosi kolejno: 1/3 dla D, 1/3 dla B i 1/3 dla C (bowiem w myśl tego przepisu dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek dziedziczą w częściach równych). Wysokość zachowku w przypadku B będzie wynosić 1/6 (1/2 * 1/3 = 1/6), natomiast w przypadku C: 2/6 (1/3 *2/3 = 2/6). Krok 4. Wylicz substrat zachowku. Na substrat zachowku składa się czysta wartość spadku (tj. różnica między aktywami, a długami spadkowymi à nie wlicza się do nich jednak zapisów zwykłych i poleceń!) powiększona o wartość podlegających doliczeniu darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Substrat zachowku = (Czysta wartość spadku = aktywa – długi spadkowe) + darowizny + zapisy windykacyjne Musisz pamiętać, że nie każda darowizna powiększa wartość spadku! Do tej kategorii ustawa zalicza: wszelkie drobne darowizny, zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (np. prezenty urodzinowe dla bliskich, świąteczne etc.); darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku; darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. darowizny uczynione w czasie, gdy spadkodawca nie miał zstępnych, gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny, oraz darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa, gdy uprawnionym do zachowku jest małżonek spadkodawcy. Zarówno zapis windykacyjny, jak i darowizna dokonane na rzecz osoby uprawnionej do zachowku przez spadkodawcę, wlicza się na należny zachowek. Ich wartość zaś oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku w przypadku zapisu, a dokonania przy darowiźnie, według cen z chwili ustalania zachowku. Krok 5. Ustal konkretną wysokość zachowku. Aby ustalić konkretną wysokość zachowku, wartość stanowiącą substrat zachowku należy pomnożyć przez ułamek określający należny uprawnionemu zachowek. Przykład: wróćmy jeszcze do opisanej wyżej sytuacji. Jeśli przyjmiemy, że wartość spadku A wynosi 900 zł i podlegają do niej doliczeniu darowizny o wartości 300 zł, to substrat zachowku równy jest kwocie 1200 zł. W przypadku B, zachowek wyniesie wedle wcześniejszych obliczeń 1/6 substratu,, zaś wielkość sumy stanowiącej zachowek to 200 zł (1200 * 1/6 = 200). W przypadku C, zachowek to 2/3 substratu, które stanowi kwotę 400 zł (1200 * 2/6 = 400). Oddzielnego, bardziej szczegółowego omówienia wymaga kwestia darowizn, a dokładnie wpływu darowizn na zachowek, czyli tego, co jeśli spadkodawca (osoba zmarła) przekazała cały swój majątek lub tylko część majątku innym osobom przed śmiercią, czy to przekazała go osobom najbliższym (dziecku, wnukowi) czy tez osobom obcym (jakiejś organizacji, osobie obcej, wnukowi mimo, że żyło dziecko spadkodawcy)? Czy mamy prawo do zachowku, od kogo i w jakiej wysokości? Jak te wysokość wyliczyć? Po pierwsze najważniejsze dla tego wpisu to świadomość, że przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny, jakie poczynił spadkodawca jeszcze za życia. Przyjmuje się, że darowizny za życia spadkodawcy na rzecz najbliższych są dokonywane niejako z myślą o przyszłej schedzie. Na zachowek zalicza się też co do zasady koszty wychowania i wykształcenia uprawnionego do zachowku, ale tylko jeśli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Innymi słowy do masy spadkowej nie dolicza się tylko drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, np. ślubnych prezentów, o ile nie był to samochód. Darowizna a zachowek, czyli kiedy musi być dokonana darowizna, aby móc ją rozliczać w sprawie spadkowej o zachowek? To jest jedno z częściej stawianych przez osoby zainteresowane pytań. Bowiem nie wlicza się też do masy spadkowej darowizn dokonanych więcej niż dziesięć lat przed śmiercią, ale tylko dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, czyli dalszych dla spadkodawcy. Adwokat zwraca uwagę, że darowizny dokonane na rzecz osób bliskich dokonane ponad 10 lat przed śmiercią uwzględnia się. Czyli, aby to lepiej zrozumieć, do wartości spadku dolicza się co do zasady wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców bez względu na to, kiedy zostały dokonane, a darowizny na rzecz innych osób dolicza się tylko wtedy, gdy zostały dokonane nie dawniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Darowizna a zachowek, gdy uprawniony wcześniej już dostał należną mu kwotę? Może więc się zdarzyć, że uprawniony dostał zachowek już za życia spadkodawcy. Nie mają bowiem prawa do zachowku ci najbliżsi, którzy otrzymali jego równowartość w postaci wcześniejszej darowizny od spadkodawcy lub w formie zapisu albo powołania do spadku w samym testamencie. Bowiem zapis windykacyjny został potraktowany na równi z darowiznami, czyli przy obliczaniu zachowku uwzględnia się jego wartość, i podobnie jak darowiznę, zalicza się na należny uprawnionemu zachówek. Wnukom, którzy przeżyli rodziców, zalicza się na poczet zachowku darowizny otrzymane przez ich rodziców, a także oczywiście przez nich samych. Jak wylicza się wartość darowizny podlegającą zaliczeniu na zachowek? Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania oraz według cen z chwili ustalania zachowku. Zazwyczaj niezbędna jest w tym zakresie opinia biegłego. Co ważne, z orzecznictwa sądowego również wynika, że jeśli spadkodawca przed śmiercią darował cały swój majątek, to spadkobierca może domagać się zachowku od osoby obdarowanej. To bardzo ważna praktyka sądowa, bo niektórzy za życia decydują się na rozdysponowanie w drodze darowizn praktycznie całego swojego majątku kosztem najbliższej rodziny, którym spadek należy się na podstawie reguł dziedziczenia ustawowego. Praktyka pokazuje, że często obdarowanymi w ten sposób zostają wnukowie. Co również istotne, na poczet zachowku zalicza się to, co osoba do niego uprawniona otrzymała od spadkodawcy za jego życia w drodze darowizny albo w testamencie w drodze zapisu. Czyli jeśli już coś otrzymaliśmy od spadkodawcy, jednak uważamy, że jest to za mało, bo inny członek rodzinny otrzymał więcej, lub obca osoba, możemy żądać wyrównania, jednakże od kwoty należnego zachowku będzie odjęta kwota otrzymanych już od spadkodawcy składników majątkowych. Żądać wypłaty zachowku może także osoba uwzględniona w testamencie, jeśli to, co przeznaczył jej spadkobierca, jest warte mniej niż przysługujący jej zachowek, a nie otrzymała wcześniej rekompensaty w formie darowizny. Czyli jeżeli ktoś z kręgu uprawnionych do zachowku nie dostał rekompensaty równej wysokości zachowku, spadkobierca, który otrzymał więcej, jest obowiązany wypłacić mu sumę pieniędzy potrzebną do pokrycia wartości zachowku albo do jego uzupełnienia. Aby jeszcze lepiej zrozumieć powyższe posłużę się przykładem z praktyki w zakresie wpływu darowizny na zachowek. Jak już wiesz jednym z etapów obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku. Ten trudny wyraz wymaga przede wszystkim określenia czystej wartości spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Dla ustalenia czystej wartości spadku należy doliczyć wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób, za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych i dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku. Jeśli spadkodawca przed śmiercią rozporządził całym swoim majątkiem poprzez darowizny to stan czynny spadku po nim wynosi zero. Często są jeszcze długi spadkowe związane np. z wykonaniem nagrobka i dla przykładu niech wynoszą one 6000 złotych. Do czystej wartości spadku należy zaliczyć – dla tego przykładu – wartość mieszkania, które zmarła darowała jakiejś osobie. Biegły sądowy opiniujący w sprawie spadkowej z zakresu szacowania nieruchomości ustalił, że wartość tego prawa wynosi np. złotych. Jeżeli żadna ze stron opinii nie kwestionowała, a opinia biegłego odpowiada w sposób wyczerpujący, stanowczy i zrozumiały na postawione pytanie, a przytoczona argumentacja jest w pełni przekonująca, sąd oprze się na niej dla ustalenia wartości mieszkania. Do czystej wartości spadku po zmarłym należy doliczyć kwoty darowane uprawnionej do zachowku. Przyjmijmy, że uprawniona otrzymała od spadkodawcy pieniądze na spłatę zaległego czynszu, zakup samochodu, a darowizny te objęły co najmniej kwotę złotych. Substrat należnego powódce zachowku wynosi zatem złotych (- złotych + złotych + złotych). Obliczanie zachowku zamyka operacja pomnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. W przykładzie przyjmuję, że uprawniona do zachowku była jedynym dzieckiem spadkodawcy. Skoro tak to przy dziedziczeniu na podstawie ustawy otrzymałaby cały spadek po rodzicu. Podstawę do obliczenia należnego zachowku stanowi zatem udział w 1/2 całości spadku. W związku z powyższym wysokość należnego zachowku dla osoby wymienionej w przykładzie i w konkretnych okolicznościach tu wskazanych wynosi złotych ( złotych x 1/2). Pamiętamy jednak również o darowiźnie na rzecz uprawnionej do zachowku. Czyli kwotę złotych należy pomniejszyć o wartość darowizn dokonanych na rzecz uprawnionej do zachowku, a więc o kwotę złotych. Zatem osoba obdarowana mieszkaniem jak w przykładzie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz uprawnionej córki spadkodawcy tytułem zachowku kwotę złotych. Tak właśnie wygląda przykład wyliczenia w przypadku wpływu darowizny na zachowek. Zachowek – istota instytucjiZachowek zdefiniowany jest w art. 991 § 1 kc stanowiącym, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się określona wartość wyrażona w zachowkuZasadniczą funkcją zachowku jest nie tylko zapobieganie wypływaniu majątku poza rodzinę, ale i też w nie mniejszym stopniu – troska o sprawiedliwy podział schedy (w sensie ekonomicznym) pomiędzy uprawnionymi członkami rodziny (tak: System Prawa Prywatnego t. 10 pod redakcją B. Kordasiewicza).Zachowek jako dług spadkowyZachowek należy do długów spadkowych. Pojęcie długów spadkowych określa art. 922 w § 2 i 3 kc stanowiąc, że nie należą do spadku prawa zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach Księgi IV Kodeksu zachowkuJeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – należy mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego pojęcia trwałej niezdolności do pracyKodeks cywilny nie zawiera definicji ustawowej pojęcia trwałej niezdolności do pracy, użytego w art. 991 § 1 W tej sytuacji jako w pełni uzasadnione uznać należy ustalenie treści tego pojęcia przy rozważeniu przepisów definiujących pojęcie podobne całkowitej niezdolności do wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 21 lutego 2014 roku wydanym w sprawie o sygn. I ACa 698/13, fakt korzystania z emerytury w dacie otwarcia spadku nie jest w każdym przypadku równoznaczny z oceną, że w dacie otwarcia spadku strona była całkowicie niezdolna do pracy trwale. W systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje się uzyskanie prawa do wcześniejszej emerytury oraz prawa do emerytury z uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego. Dopiero osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego w dacie otwarcia spadku mogło dawać podstawy do rozważań w kwestii spełnienia przesłanki całkowitej i trwałej niezdolności do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 wykładni pojęcia „trwałej niezdolności do pracy”, należy odnieść się do wykładni systemowej i celowościowej. Pojęcie trwałej niezdolności do pracy w Kodeksie cywilnym pojawia się na gruncie przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego (art. 1058 i n. Przepis art. 1064 upoważnił Radę Ministrów do określenia zasad i trybu stwierdzania trwałej niezdolności do pracy uprawniającej do dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie art. 1059 pkt 4 Choć zarówno przepis art. 1064 jak i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych utraciły moc, to pojęcie trwałej niezdolności do pracy, mające nadal zastosowanie do dziedziczenia gospodarstw rolnych przed r., jest pomocne dla rozstrzygnięcia definicji pojęcia „trwałej niezdolności do pracy”.Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia, za spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażonym w wyroku z dnia 11 stycznia 2013 r., sygn. akt V ACa 989/12, już sam wiek powoda w chwili otwarcia spadku – 72 lata, niezależnie od pozostałych okoliczności ustalonych w sprawie dotyczących jego stanu zdrowia uzasadniał zaliczenie powoda do osób trwale niezdolnych do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 czego konsekwencją jest uprawnienie do domagania się zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego (tak tez: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r. w sprawie IV CK 158/02, LEX nr 106579).Czas powstania trwałej niezdolności do pracy istotnej dla obliczania zachowku Przy ustalaniu przesłanki trwałej niezdolności do pracy lub małoletniości należy brać pod uwagę stan istniejący w chwili otwarcia spadku (tak: J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. III, s. 1909; L. Stecki, w: Komentarz 1989, t. II, s. 870; J. Kosik, w: System, t. IV, s. 545; J. Rezmer, Zakres, s. 79; Skowrońska-Bocian, Komentarz KC 2011, s. 207, Nb 12; E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, w: Gudowski, Komentarz KC 2017, t. 6, s. 264, Nb 14; por. też orz. SN z r., Wa C 219/48, PiP 1949, Nr 11, s. 126; J. Kremis, J. Kuźmicka-Sulikowska, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 1898, Nb 20; P. Księżak, w: Osajda, Komentarz KC 2013, III, s. 717, Nt 12).Podobny pogląd zaprezentował Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w uzasadnieniu do wyroku o sygn. akt V ACa 989/12 z dnia 11 stycznia 2013 r., zgodnie z którym, jedynie osoba trwale niezdolna do pracy w dacie otwarcia spadku uprawniona jest do zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału, który przypadałby jej w razie dziedziczenia z ustawy (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r., sygn. akt IV CK 158/02)Obliczanie wysokości zachowkuPrzy obliczaniu wysokości zachowku istotnym jest ustalenie tzw. substratu zachowku (wartość aktywów pomniejszona o wartość pasywów – długów spadkowych), na który składa się stan czysty spadku (bez uwzględnienia zapisów i poleceń) wraz z doliczonymi darowiznami. Nie chodzi tu o wartość spadku we właściwym znaczeniu tego słowa (aktywa po odliczeniu pasywów), lecz o obliczenie wartości spadku na potrzeby ustalenia wysokości należnych obliczenia zachowku określonego spadkobiercy stanowi udział spadkowy. Zasady jego ustalania określa art. 992 stwierdzając, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali względu na powyższe udział, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym może różnić się od udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku. Udział ten (wyrażony ułamkiem) należy określać oddzielnie dla każdego uprawnionego zgodnie z art. 931 i 932 (które określają części spadku przypadające danym członkom rodziny), uwzględniając jednocześnie treść wspomnianego art. 992 ustalony udział spadkowy należy następnie pomnożyć przez substrat zachowku i przez jedną drugą lub dwie trzecie (zgodnie z art. 991 § 1 a otrzymany w ten sposób wynik określa wysokość zachowku (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 2 sierpnia 2016 r., sygn. akt III Ca 598/16).Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 2008 r., sygn. akt: IV CSK 509/07 wskazując, że przy obliczaniu wysokości zachowku rolą sądu jest ustalenie czystej wartości spadku. Wartość ta to różnica między wysokością aktywów wchodzących w skład spadku a wysokością długów spadkowych. Punktem odniesienia przy ustalaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 Ustalenie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc, co do zasady, według reguł określonych w art. 922 nie uwzględnia się jedynie zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku. Uwzględnia się natomiast zapisy windykacyjne (art. 993 uprawnione do zachowkuArt. 991 § 1 kc stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek. Oznacza to, że aby być uprawnionymi do zachowku, osoby takie muszą należeć w danej sytuacji do kręgu spadkobierców, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy z mocy ustawy. Uprawnienie do zachowku przysługuje zatem „tylko wtedy”, gdy dane osoby (wskazane w art. 991 dziedziczyłyby w konkretnej sytuacji (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 marca 2012 r., sygn. akt I ACa 110/12). Niekonieczne zaś chodzi o osoby, które in concreto dziedziczą z jest zatem każdorazowe odwołanie się, przy ustalaniu osób uprawnionych do zachowku, do art. 931-932 w celu ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych. W rezultacie uprawnionymi do zachowku mogą być jednocześnie tylko zstępni oraz małżonek albo (w braku zstępnych spadkodawcy) małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Nie będzie natomiast miała miejsca sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy. W żaden sposób kręgu tego nie modyfikuje sporządzenie przez spadkodawcę testamentu i dziedziczenie na jego podstawie przez spadkobiercę w konkretnej sprawie (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 marca 2011 r., sygn. akt: I ACa 118/11, OSAB 2011, z. 1, s. 17 i nast.).Zachowek w sytuacji gdy spadkodawca rozdysponował cały majątek darowiznami dokonanymi za swojego życiaJak podkreślono, stosownie do art. 991 § 1 kc zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Według literalnego brzmienia treści art. 991 kc. roszczenie o zachowek przysługuje tylko tym spośród należących do kręgu spadkobierców ustawowych, którzy „byliby powołani do spadku z ustawy”. Część doktryny prawa podnosiła, że sformułowanie tego rodzaju może sugerować, że negatywną przesłanką możliwości realizacji roszczenia o zachowek jest to, by uprawniony nie doszedł do dziedziczenia w charakterze sytuacji więc, gdy spadkodawca rozdysponował majątek darowiznami za swojego życia i masa spadkowa wynosi „0” zł, oznaczałyby to, że powodowi (np. dziecku spadkodawcy) w sprawie o zachowek nie przysługuje legitymacja do wystąpienia z żądaniem zachowku, jako zstępnemu, który nabył spadek z mocy ustawy – gdyż technicznie do takiego nabycia nie doszło wskutek braku pozostawionego takim rozumieniem art. 991 kc opowiedziała się między innymi Agnieszka Gil-Rzepecka w krytycznej glosie do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., sygn. akt II CK 444/02 (stanowisko glosatorki spotkało się z krytyczną polemiką w piśmiennictwie, potwierdzeniem którego jest pogląd W. Borysiaka zaprezentowany w „Państwie i Prawie” Nr 5/2008, czy dr P. Księżaka w „Monitorze Prawniczym” nr 6/2008.)Jednakże zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze oraz piśmiennictwie przeważa zdecydowanie pogląd z którego wynika, iż roszczenie o zachowek z art. 991 § 1 kc może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych (tak: System Prawa Prywatnego T. 10, pod red. B. Kordasiewicza, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004, sygn. akt II CK 444/2002, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., sygn. akt: I CNP51/07, W. Borsiak P i P 5/2008, P. Książak – 6/2008).Zauważyć bowiem należy, że instytucja zachowku ma zapewniać członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane zaś przez ustawodawcę słowa „byliby powołani do spadku” w treści art. 991 § 1 kc, które wzbudziło zastrzeżenia glosatorki, miało jedynie na celu określenie, że zachowek nie przysługuje „zawsze” zstępnym czy rodzicom, lecz „tylko wtedy”, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej konkretnej sytuacji. Oparciem dla takiej interpretacji jest też treść art. 991 § 2 kc, który przewiduje, że osoba uprawniona do zachowku może go otrzymać poprzez powołanie do spadku, zapis albo spadkobierca to zatem osoba, która doszła do dziedziczenia ustawowego lub testamentowego i jest uprawniona do zachowku, jeśli tylko należy do kręgu osób wymienionych w art. 991 § 1 innym jest bowiem uprawnienie do zachowku (znajdowanie się w kręgu osób, którym zachowek przysługuje), a czym innym roszczenie o zachowek. To ostatnie może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 marca 2011 r., sygn. akt: I ACa 118/11, OSAB 2011, z. 1, s. 17 i nast.).Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku Prawo do zachowku i roszczenie o zachowek przysługują zatem wskazanym osobą niezależnie od tego czy spadkodawca pozostawił testament czy też następuje dziedziczenie ustawowe. Osoba taka pozostaje uprawniona do zachowku, ocenie natomiast podlega czy w drodze spadkobrania otrzymała cały należny jej zachowek. Jeżeli nie to osobie takiej przysługuje roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku a jeżeli w wyniku dziedziczenia, zapisu czy darowizny uzyskała korzyść mniejszą niż należny jej zachowek, to przysługuje jej roszczenie o uzupełnienie sumy potrzebnej do pokrycia powyższe zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2004 r. II CK 444/02, OSP 2007, nr 4 wskazując, że „jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego na to treść art. 922 § 2 kc stanowiąca, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowkuPrzy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni (art. 992 kc).Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez się dziedziczeniaZrzeczenie się dziedziczenia polega na tym, że spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 1048 kc). Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku Spadkobierca może spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. Oświadczenie takie nie może być o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym (Art. 1018 kc).Wydziedziczenie a zachowek Wydziedziczenie polega na tym, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on negatywny a zachowekTestament negatywny to sporządzony przez spadkodawcę testament, w którym spadkodawca wyłącza od dziedziczenia ustawowego (wszystkich lub niektórych) krewnych lub małżonka, nie ustanawiając innej osoby spadkobiercą. Sporządzenie takiego testamentu nie pozbawia jednak spadkobiercy prawa do spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia testamentem negatywnym ma zatem ten skutek, że wyłączony zostaje pozbawiony tytułu powołania do spadku (A. Rojek, Wydziedziczenie i testament negatywny, PS 2006, nr 9, s. 105). Nie dziedziczy więc po spadkodawcy, jednakże wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku. Do pozbawienia prawa do zachowku konieczne jest bowiem wydziedziczenie (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1975 r., III CZP 14/75, OSNC 1976, nr 2, poz. 28). Znaczenie powołania uprawnionego do zachowku do dziedziczeniaJeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego mu zachowku (art. 998 § 1 kc).Powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy zapis zwykły na rzecz uprawnionego do zachowku został obciążony dalszym zapisem lub poleceniem albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowkuJeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 999 kc).Zapis windykacyjny oraz darowizna dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionegoZapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (art. 996 kc).Darowizna doliczona do spadku – wpływająca na wysokość zachowku Z treści art. 1000 § 1 kc wynika, że zachowku można żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Rozwiązanie takie jest logicznym następstwem przyjęcia zasady doliczania do substratu zachowku określonych darowizn. Brak takiej regulacji czyniłby ochronę uprawnionych do zachowku iluzoryczną. Spadkodawca mógłby bowiem obejść przepisy o zachowku dokonując darowizn na rzecz osób, które zamierzał powołać do doliczenia darowizn do spadku występuje zarówno przy zachowku jak i przy dziale spadku jednak w tym drugim przypadku zasady doliczania są częściowo odmienne niż przy zachowku. Dochodzi do ich zaliczenia bowiem jedynie przy dziedziczeniu ustawowym. Przy doliczaniu darowizn na schedę spadkową bierze się pod uwagę tylko darowizny dokonane na rzecz spadkobierców uczestniczących w dziale a nie uwzględnia się darowizn uczynionych na rzecz innych osób. Spadkodawca może dokonać darowizny zwalniając ją od obowiązku doliczenia na schedę przypadku zachowku natomiast doliczanie darowizn jest obligatoryjne a ponadto zaliczeniu na schedę spadkowa podlegają darowany uczynione nie tylko na rzecz spadkobierców, ale i na rzecz osób trzecich (art. 994 kc).Zaliczenia darowizny na spadek dokonuje sąd rozpoznający sprawę przeciwko określonemu pozwanemu i jeśli uzna, że darowizna podlega doliczeniu do spadku, doliczy ją do spadku będącego postawą ustalenia wysokości należnego zachowku a osoba, która ją otrzymała będzie legitymowaną biernie w sprawie o zachowek (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn akt: II Ca 652/12).Obciążenie darowizny poleceniem a wysokość zachowkuJak wspomniano substrat zachowku zwiększają poczynione przez spadkodawcę darowizny. Jednak stosownie do art. 893 kc darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Polecenie to może przybrać formę zobowiązania do ustanowienia na rzecz danej osoby (w tym również samego darczyńcy-spadkodawcy) ograniczonego prawa rzeczowego na darowanym przedmiocie. Powstaje wówczas problem obliczenia wartości takiej darowizny przy określaniu substratu Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 lutego 2019 r. sygn. akt I ACa 449/18 stwierdził w tym przedmiocie, że doliczeniu powinna podlegać ta część przysporzenia, która nie znajduje ekwiwalentu majątkowego w świadczeniu drugiej strony. W przypadku darowizny obciążonej poleceniem doliczeniu do substratu zachowku podlega tylko czysta wartość tj. wartość pomniejszona o wartość świadczeń, które ciążą na samo należy odnieść do nieuregulowanej w jednak akceptowanej w orzecznictwie czynności, jaką jest darowizna z zastrzeżeniem świadczenia na rzecz osoby trzeciej. W podobny sposób od wartości darowizny należy odjąć wartość obciążenia na rzeczy darowanej. W przywołanej sprawie Sąd Apelacyjny w szczególności orzekł, że skoro w chwili dokonania darowizny nieruchomość była obciążona dożywotnim utrzymaniem na rzecz danych osób, to obciążenie to miało istotny wpływ na ustalenie wartości nieruchomości. Podobne zdanie wyraził Sąd Okręgowy w Kielcach w wyroku z dnia 9 października 2014 r., Sygn. akt II Ca 665/14, na kanwie sprawy, w której przedmiot darowizny obciążony był poleceniem (art. 893 którego treścią było znoszenie przez pozwaną dożywotniego korzystania przez jej babkę z darowanego mieszkania. Sąd uznał, że fakt rzeczywistego zamieszkiwania przez darczyńcę w darowanym lokalu ma znaczenie dla oceny stanu darowizny z chwili jej dokonania i wartości tej darowanej nieruchomości dożywotnim prawem bezpłatnego użytkowania a zachowekSąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 stycznia 2014 r. sygn. akt I ACa 972/13, stwierdził, że normę art. 995 KC wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem; wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną ustanowionych na rzeczy darowanej obciążeń rzeczowych na rzecz darczyńcy lub osób mu bliskich zmniejsza wartość nie tylko samej rzeczy w późniejszym obrocie, ale i przedmiotu darowizny rozumianej jako nieodpłatne przysporzenie majątkowe netto na rzecz obdarowanego. Podzielić też należy zacytowany w tym orzeczeniu pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt V CSK 385/12, że według art. 995 § 1 KC istotną dla określenia stanu przedmiotu darowizny jest chwila jej dokonania. Jeżeli będąca przedmiotem darowizny nieruchomość obciążona została wymienionymi w akcie notarialnym ograniczonymi prawami rzeczowymi (np. dożywotnim prawem bezpłatnego użytkowania nieruchomości), to taki jej stan powinien być podstawą określenia jej wartości na dzień ustalenia zachowku (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt II Ca 1137/16).Jeżeli zatem nieruchomość, która jako darowizna wchodzi do substratu zachowku obciążona była prawem użytkowania bądź służebnością, to przed doliczeniem wartości darowizny do substratu, od wartość tej darowizny odejmuje się wartość użytkowania bądź służebności (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 listopada 2016 r., sygn. akt I ACa 1276/16).Więcej na temat obliczania wartości nieruchomości obciążonej użytkowaniem lub służebnością – czytaj tutajZachowek a umowa dożywociaZgodnie z poglądem Pawła Księżaka, wartość nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia (art. 908 nie dolicza się do substratu jest umową wzajemną i odpłatną i również przy literalnym ujmowaniu darowizny w rozumieniu przepisów o zachowku nie może ona mieć znaczenia z tego punktu widzenia. Nawet w razie obiektywnej niewspółmierności świadczeń nie ma tutaj częściowej darowizny. Ze względu na wyraźne wyróżnienie dożywocia jako odrębnego typu umowy wzajemnej nie da się obronić poglądu, że w razie niewspółmierności świadczeń jest to darowizna obciążona obowiązkiem świadczenia (donatio sub modo) (tak: „Zachowek w polskim prawie spadkowym” Paweł Księżak, Wyd. 2, Lexis Nexis, Warszawa 2012, str. 315, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 października 2013 r., sygn. akt I ACa 1068/13).Darowizna nieruchomości doliczana do substratu zachowku a odliczenie kosztów opłaty notarialnejWartość darowizny nieruchomości przy jej doliczaniu do substratu zachowku powinna być pomniejszona o kwotę, na którą składają się poniesione przez obdarowanego koszty opłaty notarialnej i sądowej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 listopada 2016 r., sygn. akt I ACa 1276/16).Wyjątki co do uwzględniania darowizn przy obliczaniu zachowkuPrzy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kc).Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku również darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (§ 2).Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (§ 3).Wartość przedmiotu darowizny uwzględnianej przy obliczaniu zachowkuWartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 kc). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się natomiast według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt V CSK 385/12, wskazał, że według art. 995 § 1 istotną dla określenia stanu przedmiotu darowizny jest chwila jej dokonania. Zatem gdy będąca przedmiotem darowizny nieruchomość obciążona została ograniczonymi prawami rzeczowymi – taki jej stan powinien być podstawą określenia jej wartości na dzień ustalenia zachowku (tak też: uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2014 r. sygn. akt I ACa 972/13, Lex 1441392, oraz wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt II Ca 1137/16).Żądania uprawnionego do zachowku względem osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadkuW pierwszej kolejności roszczenie o zachowek kierowane jest przeciwko spadkobiercom oraz osobom na których rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. Jednakże w art. 1000 § 1 kc ustawodawca wprowadził subsydiarną odpowiedzialność obdarowanych, która dochodzi do skutku w przypadku, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu to potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2008r., sygn. akt: III CSK 255/07, OSNC 2009/3/47, zgodnie z którym jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 kc. Niemożność otrzymania zachowku od spadkobiercy zachodzi miedzy innymi w sytuacji gdy ów spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku a również nie otrzymał go w żadnej jest, że roszczenie to ma charakter dodatkowy, subsydiarny, ponieważ według powołanego przepisu przysługuje ono tylko wówczas, gdy uprawniony nie może uzyskać należnego mu zachowku od spadkobiercy. Według wyraźnego brzmienia przepisu roszczenie to jest nie tylko subsydiarne, ale i ograniczone w zakresie, skoro zmierza jedynie do „uzupełnienia zachowku” (tak: System Prawa Cywilnego pod red. W. Czachórskiego. Tom IV. Prawo spadkowe 1986 ).Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 14 lutego 2014 r. w sprawie sygn. akt I ACa 1078/13) wskazał, iż dochodzenie przez osobę uprawnioną do zachowku przysługującego jej roszczenia w pierwszej kolejności następuje przeciwko spadkobiercom zmarłego, w drugiej kolejności w stosunku do osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne (art. 999 1 w trzeciej natomiast do osoby obdarowanej. Osoba uprawniona musi wykazać, że nie może uzyskać zaspokojenia swego roszczenia od osoby zobowiązanej z mocy art. 991 następnie od osoby zobowiązanej na podstawie art. 999 1 by móc zażądać całej lub części kwoty od w sprawie o zapłatę kwoty zachowku powinien więc wykazać niemożność uzyskania zachowku od spadkobiercy udowadniając, iż nadwyżka ponad zachowek spadkobiercy nie wystarcza na zaspokojenie roszczeń o zachowek, egzekucja przeciwko spadkobiercy ze względu na jego stan majątkowy jest bezskuteczna lub wartość stanu czynnego spadku nie wystarcza na zaspokojenie zachowku. Jeżeli powód nie wypełni tego obowiązku, powództwo podlegać będzie oddaleniu przez w doktrynie podkreśla się, iż roszczenie o uzupełnienie zachowku jest roszczeniem subsydiarnym. Wchodzi ono dopiero wtedy w rachubę, gdy uprawniony nie może uzyskać należnego zachowku od spadkobiercy. Ustawa statuuje zatem pierwszeństwo odpowiedzialności spadkobierców przed obdarowanymi. Przesłanka niemożności otrzymania zachowku od spadkobiercy może się zrealizować w następujących sytuacjach:spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, zaś kwota, którą odpowiada, czyli nadwyżka ponad własny zachowek nie wystarcza do zaspokojenia roszczeń osoby uprawnionej,ogólna kondycja majątkowa spadkobiercy zobowiązanego do zachowku jest zła, skutkiem czego egzekucja kierowana przez uprawnionego do majątku tego spadkobiercy okazuje się bezskuteczna,wartość stanu czynnego spadku spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie wystarcza na zaspokojenie zachowku(tak: System Prawa Prywatnego. Prawo spadkowe. Tom 10 pod red. Zbigniewa Radwańskiego, Warszawa 2009 r.).Oczywistym przy tym jest, że ciężar dowodu co do wystąpienia sytuacji uzasadniającej odpowiedzialność obdarowanego ciąży na uprawnionym z tytułu zachowku (art. 6 wywód wskazuje, że instytucja zachowku może w konkretnych okolicznościach chronić faktycznego spadkobiercę przed znikomą wartością majątku spadkowego w sytuacji gdy spadkobierca jest równocześnie wymieniony w art. 991 par. 1 kc jako uprawniony do zachowku, zaś spadkodawca dokonał za życia darowizny podlegającej doliczeniu do spadku na mocy art. 993 gospodarstwa rolnego następcy w zamian za rentę (emeryturę) a zachowekW orzecznictwie panuje pogląd, iż niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy w zamian za rentę (emeryturę), zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa orzeczeniem w tej sprawie jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91), w której przyjął, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin nie uwzględnia się przy ustalaniu Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006) stwierdził, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa, ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 kc a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt III CZP 29/2012 stwierdził, iż „Przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w art. 59 ustawy z dnia r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tj. Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.)”.Użyte w art. 993 kc pojęcie darowizny odnosi się do umowy uregulowanej w art. 888 kc, którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, jeśli nie dotyczy bezpłatnych przysporzeń objętych art. 889 kc. Analiza charakteru umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy określa cechy tej czynności prawnej, które różnią ją od uregulowanej w kodeksie cywilnym umowy darowizny i prowadzi do uznania, że stanowi ona swoisty rodzaj umowy przenoszącej własność. Pośród tych cech kwestia nieodpłatności nie ma dominującego tezę potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. akt III CZP 114/ odpowiedzialności obdarowanego przez spadkobiercę względem osoby uprawnionej do zachowku Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później (Art. 1001 kc).Żądania uprawnionego do zachowku wobec osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjnyJak wskazano, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego (art. 999 1 § 1 kc).Jeżeli natomiast osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek. Osoba ta może jednak zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna. A jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów roszczenia z tytułu zachowku na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowkuRoszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (art. 1002 kc).Żądanie zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń przez osobę obowiązaną do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowkuSpadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń (art. 1003 kc). Zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy. W razie zmniejszenia zapisu zwykłego obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek (art. 1005 § 1 kc). Z kolei jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis zwykły uczyniony na jego rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zmniejszeniu podlega zapis zwykły, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub bez znacznego zmniejszenia wartości, zapisobierca może żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną (art. 1006 kc).Przedawnienie roszczenia o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceńRoszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia a roszczenie o odsetkiPrzy obliczaniu wartości stanu czynnego spadku nie uwzględnia się pożytków (zarówno naturalnych jak i cywilnych), które powstały po otwarciu spadku. W zamian za to uprawniony do zachowku może za czas od chwili wymagalności roszczenia o zachowek żądać odsetek (tak: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, PWN, Warszawa 1985, s. 275). Moment wymagalności roszczenia o zachowekOrzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w zakresie wymagalności roszczenia o zachowek nie jest Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 10 października 2008 r. (sygn. akt: II CNP 35/08) zwrócił uwagę, że roszczenie o zachowek powstaje z chwilą stwierdzenia nabycia spadku. Zachowek jest długiem pieniężnym, a przepisy nie określają terminu jego wymagalności. Roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym, do którego zastosowanie ma art. 455 a więc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 1758/14, podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2013 r., sygn. akt II CSK 403/12, przyjął, że Termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia – warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych – należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę też pogląd, zgodnie z którym skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o tym roszczeniu, to odsetki powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania, ponieważ dopiero w tym momencie roszczenie o zapłatę zachowku staje się wymagalne (tak wyroki: Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r. sygn. akt I CK 765/04; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, z dnia 6 listopada 2012 r., sygn. akt I ACa 1105/12; Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 7 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 1397/13).Zawarcia ugody w sprawie o zachowekCelem zawarcia ugody w sprawie o zachowek jest jej definitywne zakończenie po uprzednim ustaleniu czystej wartości spadku. W sytuacji zawarcia ugody i oświadczenia przez strony, iż ugoda wyczerpuje ostatecznie i całkowicie roszczenia objęte postępowaniem o zachowek, nie sposób późnej twierdzić, iż jakiś składnik majątkowy nie były objęty ugodą i może być przedmiotem pozwu o uzupełnienie zachowku skierowanemu np. przeciwko ugody w sprawie o zachowek a subsydiarna odpowiedzialność osoby obdarowanejPowód określając w ugodzie kwotę, która go satysfakcjonuje winien wziąć pod uwagę całość majątku spadkowego, w tym darowizny podlegając doliczeniu do spadku. Niedopuszczalna i mogąca stanowić nadużycie prawa (art. 5 kc) jest sytuacja, w której osoby uprawnione do zachowku najpierw zawierają ugodę ze spadkobiercą, która ma wyczerpywać w całości roszczenia z tytułu zachowku, a następnie po otrzymaniu zachowku wnoszą pozew przeciwko obdarowanemu dochodząc „uzupełnienia zachowku” podnosząc, iż przedmiot darowizny nie został uwzględniony w tamtym postępowaniu przy obliczaniu wysokości zachowkuZawarcie ugody w sprawie o zachowek, a następnie po jego otrzymaniu w wysokości ustalonej przez strony dochodzenie roszczenia o uzupełnienie zachowku prowadziłby w takim przypadku do nadużycia prawa. Doszłoby bowiem do sytuacji obejścia przepisów o subsydiarnej odpowiedzialności obdarowanego. Osoby uprawnione i spadkobierca testamentowy mogłyby zawrzeć ugodę określając wysokość roszczeń o zachowek w dowolnej kwocie, w tym zdecydowanie niższej od im przysługującej, a następnie mimo otrzymania zachowku występować z roszczeniami o uzupełnienie zachowku przeciwko osobie obdarowanej, wobec której, w przeciwieństwie do spadkobiercy, chcieliby dochodzić uzupełnienia zachowku. Taka sytuacja byłaby nie do pogodzenia z pierwszeństwem odpowiedzialności spadkobierców przed obdarowanymi (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 10 sierpnia 2015 r., sygn. akt XV C 1128/13).Sąd przed którym wytacza się powództwo o zachowekPowództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (Art. 39 kpc).Wyłączone lub obniżenie wysokości zachowku z uwagi na zasady współżycia społecznego Art. 5 Kodeksu cywilnego stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że co do zasady nie można wykluczyć stosowania art. 5 w sprawach o zachowek, nie jest też wyłączone samo obniżenie wysokości należnej z tytułu zachowku sumy (tak: E. Skowrońska – Bocian i J. Wierciński w: J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, tom IV. Spadki, wyd. II, WPK 2017 i przywołana tam literatura oraz orzecznictwo).

jak obliczyć zachowek od darowizny przykład